خرد‌گرایی یا نص‌گرایی در البدء و التاریخ

برخی از محققان،مطهَّر بن طاهر مَقْدِسی (د. پس از 355هـ) مؤلف کتاب البدء و التاریخ را «خردگرا» و «معتزلی» دانسته­اند و برآن‌اند که البدء کتابی است تاریخی- فلسفی، زیرا نمونه‌های خردگرایی در اینکتاب از نظر ظاهری و کمّی قابل توجه است؛ به‌علاوه مقدسی از واژه «عقل» در استدلال‌های کلامی چون اثبات مباحث نبوت و شریعت و در تحلیل مضامین اخبار تاریخی فراوان استفاده کرده و هرجا که مناسب دیده، به آراء فلاسفه یونانی و بزرگان خردگرای معتزله استشهاد کرده است. در این مقاله، پس از بررسی مباحث معرفت‌شناسی، فلسفی و روش نقد اخبار او در کتاب مزبور، این پرسش را مطرح می­سازد که خردگرایی و استدلال­های عقلانی مقدسی چه جایگاهی در نقد گزارش‌ها و اخبار تاریخی کتاب دارد؟ سرانجام، بدین پاسخ دست یافته که مقدسی برخلاف پندار عموم محققان پیوسته میان دو جریان عقل‌گرایان و نص‌گرایان در تردید و تردّد است؛ از این رو، به رغم تأکیدهای مکرر بر عقل­گرایی گزارش­­های تاریخی وی تفاوت بایسته‌ای با دیگر نوشته­های روایی-تاریخی هم‌عصر خود ندارد.